Өмнөговь аймгийн удидлагууд шүүхийн хаалгыг гурав дахь удаагаа татахад хүргэсэн нэгэн заргатай зууралдсаар байна. Өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сарын 26-нд аймгийн ИТХ-ын тогтоолоор аймгийн төвөөс 200 гаруй километрийн зайд орших Гурвантэс сумын Баясах баг орчим, мөн Ноён сумын Толь хад, Ноён богд Саран хөндийн орчмын нийт 32 мянга орчим га газрыг орон нутгийн тусгай хамгаалалтад авчээ.
Учир нь тус бүс нутагт байгалийн үзэсгэлэнт Толь хад зэрэг газар байдаг. Мөн түүнчлэн 2010 оны арванхоёрдугаар сарын 24-ний тогтоолоор Ханхонгор сумын нутагт орших Балгасан голын улаан нуур орчмын 10 мянган га газрыг тусгай хамгаалалтад авч байв. Гэтэл уг газруудад АНУ-ын 100 хувийн хөрөнгө оруулалттай “Пибоди Винсвэй Ресорсез” болон “Саусгоби сэндс” компани хайгуулын болон ашиглалтын лиценз авсан байв. Тиймээс уул уурхайн компаниуд аймгийн удирлагуудын шийдвэрийг хууль зөрчсөн гэж үзэн заргалдсаар байгаа юм байна. “Пибоди Винсвэй Ресорсез” компани 22 мянга орчим га газарт хайгуулын лиценз эзэмшиж 2014 он хүртэл хайгуулын үйл ажиллагаа эрхлэхээр гэрээ байгуулсан аж. Харин “Саусгоби сэндс” компани тус нутагт хайгуулын хоёр, ашиглалтын нэг лицензийг 2041 он хүртэл эзэмшихээр гэрээлжээ. Тиймээс лиценз эзэмшдэг талбайг нь орон нутгийн тусгай хамгаалалтад авсанд гомдоллож шүүхэд хандсан гэнэ. Буруутгаж байгаа шалтгаан нь өөрсдөд нь мэдэгдээгүй, тохиролцоогүй гэжээ. Хэдийгээр ИТХ-ын тогтоол нь лиценз авснаас хойш гарсан ч уг газар нутгийг 2005 онд тусгай хамгаалалтад авсан байдаг гэнэ. Гэтэл тусгай хамгаалалтад авсан газар нутгийг 2007 оны үед тусгай хамгаалалтаас чөлөөлснөөр гаднын компаниудад боломж олгосныг нутгийн удирдлагууд хэлж байсан юм.
“ТОЛЬ ХАД”-ЫГ ЕСӨН ГАЙХАМШГИЙН НЭГЭЭР ТОДРУУЛСАН
Эрт цагт нутгийн ноён ааштай эхнэрээ хашраахаар шийджээ. Тэгээд түшмэлийнхээ зааснаар Сэврэй хатнаа цөллөгт явуулсан байна. Нөхөртөө гомдсон Сэврэй хатан уурандаа толио шидэж хагалсан нь “Толь хад” хэмээх үзэсгэлэнт газрыг үүсгэсэн гэсэн домог бий. Хатнаа санагалзсан ноён “Толь хад”-анд хатнаа тольддог байсан гэх яриа нутгийн хүмүүсийн ам дамжин яригдсаар иржээ. Тиймээс уг бүс нутгийг 2009 онд нутгийн удирдлагууд байгалийн үзэсгэлэнт есөн гайхамшгийн нэгээр тодруулж, аялал жуулчлалын бүс болгохоор төлөвлөж байж. Энэ сайхан газар нутгаа уул уурхайнхнаас аврахын тулд гаргасан шийдвэр нь өөрсдийг нь шүүхэд дуудагдахад хүргэсэнд нутгийн удирдлагууд гайхаж байгаагаа илэрхийлж байсан юм. Учир нь тэд хоёр удаагийн шүүхэд ялагдаад одоо компаниудын заргаар дээд шүүхийн хаалга татахаар хүлээж байгаа. Дээрх хоёр компани ИТХ-ын тогтоолыг хүчингүй болгохыг хүсч байгаа гэнэ. Хэрэв хүчингүй болгохгүй бол хайгуулын ажил явуулсан нөхөн төлбөрийг шаардана гэжээ. Өөрөөр хэлбэл, байгалийн үзэсгэлэнт газраа ухуул, эсвэл мөнгө өг гэсэн шаардлагыг тавьж, хуулийн зөвлөх хөлслөөд заргалдсаар байгаа юм байна. Тухайлбал, “Пибоди Винсвэй Ресорсез” компань аль хэдийнэ 3.6 тэрбум төгрөгийг нэхэмжилчихсэн. Харин аймгийн ИТХ-аас ажлын хэсэг гарч судалж үзээд нэг тэрбум гаруй төгрөг нэхэмжилж болно гэсэн дүгнэлтийг гаргажээ. Уг дүгнэлтээ Ашигт малтмалын газарт хүргүүлсэн байна. Харин “Саусгоби сэндс” компани албан ёсоор нэхэмжлээгүй ч, 40 гаруй тэрбум төгрөгийн нөхөн олговрын асуудал ярина гэж нутгийн удирдлагуудыг дарамталсаар байгаа гэнэ. Байгалийн хосгүй үзэсгэлэнт газраа орон нутаг нь хамгаалах нь зүй ёсны хэрэг боловч, шүүхийн шийдвэр уул уурхайн компаниудын талд гараад байгаа нь Ашигт малтмалын тухай хуулийн цоорхой гэж Өмнөговийнхон ярьсан юм. Уул уурхайн компаниуд хаана ч хамаагүй лиценз авчихаад, түүнийгээ булаацалдахдаа Ашигт малтмалын тухай хуулийн 14.4, 14.5, 14.6, 14.7 гэсэн заалтуудаар түрий барин нөхөн олговор шаардаж байна. Нэгэнт хуульд нь тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдэд нөхөн олговор олгоно гээд заачихсан учраас яах учраа олохгүй байгаагаа нутгийн удирдлагууд учирласан юм. Олон жил хараа хяналтгүй, хамаа замбараагүй сул хаясан лицензийн асуудал өнөөдөр тус орон нутгийг тэрбум, тэрбумаар тоологдох өрөнд унагачихсан нь энэ. Орон нутгийнхан байгалийн үзэсгэлэнт газраа унаган төрхөөр нь авч үлдэхийн тулд ямар ч байсан Дээд шүүхэд хандахаар зэхэж байгаагаа дуулгасан. Шүүхийн шийдвэр компаниудын талд гарсаар байгаа нь газар нутгаа авч үлдэхийн төлөөх тэмцэлд ялагдаж байгааг нь сануулсаар байгаад харамсаж байгаагаа Өмнөговьчууд илэрхийллээ.
БАЛГАСАН ГОЛЫН НУУРЫГ “ЭТТ” КОМПАНИД АШИГЛУУЛ ГЭЖЭЭ
Зөвхөн “Толь хад” биш тус аймгийнханд уул уурхайнхнаас харамлах олон зүйл байна. Өмнөговь аймгийн Даланзадгад сумын иргэдийг цэвэр усаар хангадаг Балгасан голын улаан нуур бий. Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн хурлаар Балгасан голын улаан нуур орчмыг улсын тусгай хамгаалалтад авах саналыг гаргаж, УИХ-д өргөн барихаар зөвлөмж хүргэсэн ч “Эрдэнэс таван толгой” компанид ашиглуул гэсэн шийдвэрийг Засгийн газар гаргасан аж. Хэрэв энэ нуурыг уул уурхайн компани ашиглаад ширгэчихвэл 500 сая жил хүртэл нөхөн төлжихгүй гэсэн судалгаа байдаг аж. Энэ мэт тус нутгийнханд дарамт их байгааг аймгийн удирдлагууд учирлаж сууна. Өмнөговь аймгийн нутаг дэвсгэрийн 40 орчим хувь нь ашигт малтмалын лицензтэй. 600 орчим хайгуулын лиценз сүүлийн жилүүдэд 310 болтлоо буурч чадсан нь ард иргэдийнх нь идэвхтэй тэмцлийн дүн гэв. Гэвч говь нутгийн цаг уурын нөхцөл улам хэцүүдэж, байгалийн тэнцвэр алдагдан, эрчимтэй цөлжсөөр байна. Энэ бүс нутагт 600 гаруй булаг шандаас 70 гаруй хувь нь ширгэсэн гэсэн судалгаа гарчээ. Гэвч уул уурхайн компаниуд бууж өгөх шинжгүй. Байгалийн үзэсгэлэнт газруудыг нь булаацалдсаар байна.
Б.ЭНХЗАЯА
балгасны улаөан нуурын усыг ашиглах эрх олгосон тухай гэрээг хаанаас олж авах вэ?